Franciszek Gawełek – profesor, dr

Prof. dr Franciszek Gawełek (1884-1919) – Etnograf

Prof. dr Franciszek Gawełek urodził się 4 lutego 1884 r. w Radłowie w wielodzietnej włościańskiej rodzinie jako czwarty syn. Wychowany był w rodzinie religijnej, w atmosferze miłości, spokoju i patriotyzmu, gdzie nade wszystko ceniono wartości duchowe. Franciszek od młodości wykazywał wielkie zdolności, pilność i zainteresowanie nauką. Nauczyciele w Szkole Ludowej w Radłowie uważali, że powinien uczyć się nadal. Rodzice jego doceniając znaczenie nauki skierowali go do Tarnowa, gdzie z wynikiem b. dobrym złożył egzamin dojrzałości w tamtejszym gimnazjum. W roku 1907 rozpoczął studia w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przez pięć lat studiował archeologię prehistoryczną, etnografię i antropologię. W swoich badaniach skupiał się na regionie radłowskim. Zadebiutował jako etnograf rozprawką „Czarownik z Rząchowy w pow. Brzeskim”. W roku 1910 napisał rozprawę „Przesądy, zabobony, środki lecznicze i wiara ludu w Radłowie, w pow. Brzeskim”. W tym samym czasie powstała rozprawa pt. „Konik zwierzyniecki, szkic krytyczny”, a w następnym „Palma, jajko i śmingus w praktykach wielkanocnych ludu polskiego”. W ziejach nauki polskiej zapisał się jako autor cenionej „Bibliografii ludoznawstwa polskiego” napisanej w 1914 r., a także „Bibliografii ludoznawstwa litewskiego”, wydanej w 1918 r.
Inne jego utwory nie ogłoszone drukiem to „O znaczeniu masek zwierzęcych w zwyczajach świątecznych ludowych”, i „O znaczeniu liczb czarodziejskich w wierzeniach i praktykach lekarskich ludu”.
Franciszek Gawełek odegrał znaczącą rolę w organizowaniu Muzeum Etnograficznego w Krakowie w roku 1911, był jego współtwórcą i przez wiele lat skupował liczne eksponaty, szczególnie z okolic Radłowa. W latach 1913-1919 pracował jako nauczyciel w VII Gimnazjum w Krakowie. W roku 1919 powołany został przez władze Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego na utworzoną specjalnie dla niego katedrę etnografii. Katedry tej nie objął, gdyż w sierpniu tego roku został zaproszony na polowanie do majątku hr. Tarnowskiego. Nieszczęśliwie spadł z konia, dostał skrętu jelit i zmarł na stole operacyjnym w Częstochowie 9 września 1919 r., na trzy tygodnie przed rozpoczęciem roku akademickiego. Pochowano go w Częstochowie, a dopiero w listopadzie przewieziono zwłoki do Radłowa. Spoczywa w rodzinnym grobowcu obok swoich rodziców i brata. W uroczystościach pogrzebowych wzięło udział wielu przyjaciół i znakomitych naukowców, profesorów z UJ. Żegnali go nie tylko jako młodego naukowca, który mógł jeszcze wiele wnieść do nauki polskiej, ale też jako prawego, szlachetnego człowieka. Pozostawił wiele manuskryptów, które niestety uległy zniszczeniu w czasie okupacji.
W życiu prywatnym był wspaniałym, serdecznym synem i bratem. Miał narzeczoną nauczycielkę, ale nie zdążył założyć swojej rodziny. Biogram podała pani Aleksandra Żebracka ur. W 1911 r., siostrzenica Fr. Gawełka, zam. w Sanoku z którą biblioteka utrzymuje stały kontakt. Radłowska biblioteka ma w swoich zbiorach trzy dzieła F. Gawełka, liczne fotografie, dokumenty traktujące o życiu i twórczości tego wybitnego naukowca.